Proto-turkische taal
| Proto-turkisch | |
|---|---|
| Reconstructie van | Turkse talen |
| Regio | Waarschijnlijk Mongolië |
| Tijdperk | c. 500 v.Chr. |
Gereconstrueerd Voorouder | |
De Proto-turkische taal is de taalkundige wederopbouw van de gemeenschappelijke voorouder van de Turkse talen dat werd gesproken door de proto-trok vóór hun divergentie in de verschillende Turkse volkeren.Proto-turkic gescheiden in Oghur (Western) en Gewone Turks (oostelijk) takken.Eén schatting postulaten proto-turkic die 2500 jaar geleden is gesproken in Oost-Azië.[1]
De oudste records van een Turkse taal, de Oude Turks Orkhon inscripties van de 7e eeuw Göktürk khaganaat, vertoont al kenmerken van oosterse gemeenschappelijke Turks en reconstructie van proto-turkic moeten vertrouwen op vergelijkingen van oud Turks met vroege bronnen van de westelijke gemeenschappelijke turktakken, zoals Oghuz en Kypchak, evenals de western Oghur juist (Bulgar, Chuvash, Khazar).Omdat vroege attest van deze niet-easterste talen veel schaars is, berust de reconstructie van proto-turkic nog steeds fundamenteel op het meest oostelijke oude Turks van de Göktürks.
Fonologie
Medeklinkers
Het medeklinkersysteem had een tweerichtingscontrast van Stop medeklinkers (Fortis vs. Lenis), K, P, T Vs. G, B, D. Er was ook een affricale medeklinker, ç; ten minste een sissend s en sonoranten m, n, ń, ŋ, r, ŕ, l, ĺ met een volledige serie van Nasale medeklinkers.
De geluiden aangegeven door ń, ĺ, ŕ verwijzen naar gepalataleerd geluiden en zijn door Altaicisten beweerd als directe erfenis van Proto-altaic.De laatste twee kunnen worden gereconstrueerd met behulp van de Oghur -talen, Welke show /r, l/ voor *ŕ, *ĺ, terwijl Gewone Turks heeft *z, *Š.Oghuric wordt dus soms aangeduid als Lir-turkisch en gemeenschappelijk Turks als Shaz-Turkic.
Een alternatieve theorie stelt echter dat gemeenschappelijke Turkica dichter bij de oorspronkelijke stand van zaken is en proto-turkic *z, *Š.De glottochronologische reconstructie op basis van analyse van isoglosses en sinicisms wijst op de timing van de r/z gesplitst op ongeveer 56 v.Chr. - 48 CE.Zoals A. V. Dybo het zegt, kan dat worden geassocieerd
de historische situatie die te zien is in de geschiedenis van de Hongeren'Divisie op het noordelijke en zuidelijke [groepen]: De eerste scheiding en terugtrekking van de Noordelijke Hunnen naar het westen heeft plaatsgevonden, zoals hierboven vermeld, in 56 v.Chr.en zuidelijke groepen gebeurden in 48 na Christus.[2]
Dybo suggereert dat in die periode de noordelijke tak gestaag uit het westen migreerde Mongolië Door zuid Xinjiang in het noorden Dzungaria En dan eindelijk in Kazachstan Zhetysu tot de 5e eeuw.[2]
Er was geen Fortis-Lenis-contrast in woordinitiële positie: de eerste stops waren altijd *b, *t, *K, de affricaat was altijd *c (*c) en de sibilant was altijd *s.Bovendien kwamen de nasalen en de vloeistoffen ook niet op die positie op.[3]
| Bilabiaal | Tand of alveolair | Palataal | Velaar | Glottal | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Plosives en affricaat | Fortis | *p | *t | *⟨Ç⟩ t͡ʃ | *K | |
| Lenis | *b | *d | *g | |||
| Sibilants | *s | *h | ||||
| Nasalen | *m | *n | *⟨Ń⟩ nʲ | *n | ||
| Vloeistoffen | Laterale (s) | *l | *⟨Ĺ⟩ lʲ | |||
| Rhotic (s) | *r | *⟨Ŕ⟩ rʲ | ||||
| Halfklinker | *j | |||||
De velars /k /en /g /lijken back- en front alleophones te hebben ([q] en [k], [ɢ] en [g]) volgens hun omgevingen, en de Lenis -stops /b /, /d /en / g / mogelijk de neiging hebben geweest om fricatieven intervocaal te intervocaal.[4]
Klinkers
Zoals de meeste van zijn nakomelingen, tentoongesteld proto-turkic klinker harmonie, het onderscheiden van klinkerkwaliteiten a, e, ı, o, u vs. ä, ë, ï, Ö, ü, evenals twee klinkers.Hier, macrons vertegenwoordigen lange klinkers.Het bestaan van een mid -rug ongrond *e wordt niet geaccepteerd door alle geleerden,[5] Noch is dat van een mid -front niet gered *ë.[6] De fonemie van het onderscheid tussen de twee nauwe niet -afgeronde klinkers, d.w.z. voorkant *i en terug *i, wordt ook door sommigen afgewezen.[6]
| voorkant | rug | |||
|---|---|---|---|---|
| onbetwist | afgerond | onbetwist | afgerond | |
| hoog | *ï, *ï̄ /i/ | *ü, *ǖ /y/ | *ı, *ī /ɨ/ | *u, *ū /U/ |
| midden | *ë, *ë̄ /e/ | *Ö, *ȫ /Ø/~/œ/ | *e, *ē /ə/ | *o, *ō /O/ |
| laag | *ä, *ǟ /ɛ/ | *a, *ā /a/ | - | |
Morfologie
Deze sectie gaat voornamelijk over Róna-Tas (1998).Sommige van zijn reconstructies van proto-Turkic hebben echter enkele gemeenschappelijke Turkse kenmerken zoals vervangen *-z voor gepaliseerd *-r.
Zelfstandige naamwoorden
Meervoud van zelfstandige naamwoorden worden gevormd door het achtervoegsel *-lar, echter, de Chuvash meervoud -Sem <-сем> Lijkt een late vervanging.Reconstructeerbaar bezitterige achtervoegsels In proto-turkic omvat 1SG *-m, 2SG *-n, en 3SG *-(si, meervoud van de bezitters worden gevormd door *-z in Gewone Turks talen.
Werkwoorden
De reconstructeerbare achtervoegsels voor de werkwoorden zijn:
- Aorist: *-VR
- Verleden: *-di
- Negatief achtervoegsel: *-Ma
- 1SG: *-m < *-Mens < *Bän
- 2SG: *-n < *Sän
- 3SG: *-∅ < *i
- 1Pl: *-mïz/*-bïz < *Bïz
- 2PL: *-sïz < *Sïz
Proto-Turkic omvat ook afleiding met grammaticale stemvoegsels, zoals in coöperatie *Körüš, midden *Körün, passief *Körül, en oorzakelijk *Körtkür.
Vocabulaire
Voornaamwoorden
| Proto-turkisch | Turks | Azeri | Turkmensen | Kazache | Chuvash | Karakhanid | Oezbeek | Bashkir | Kirgizisch | Sakha (Yakut) | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| I | *zijn,[7][8] *Bän-[9][10] | Ben, ban- | mən | Heren | Heren, ma- | E-Pĕ, Mens- | Heren, Mens- | Heren | min | Heren | min |
| jij | *Së,[7][11] *Sän- | sen, san- | Sən | sen | sen, sa-, siz | e-sĕ, san- | sen, san- | sen, siz | hin | sen, siz | eng |
| hij zij het | *een-, *o-l | Aan-, o | Aan-, o | ol | Aan-, o-l | on-, Văl | een-, ol | u | ul | al | kini, ol[12] |
| wij | *bïŕ | bizz | bizz | bizz | bizz | pir- | bizz | bizz | bed | bizz | Bihigi |
| jij (meervoud) | *meneer | siz | siz | siz | afzender, sizder | meneer- | siz | zizlar | heð | siler, sizder | ehigi |
| zij | *o-lar[13] | on-lar | bovenlar | Olar | Olar | vĕsem, vĕsen- | Olar | ular | ular | Alar | kiniler, Ollor |
Cijfers
| Proto-turkisch | Oghur Turks | Gewone Turks | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Wolga Bulgar | Chuvash | Karakhanid | Turks | Azeri | Turkmensen | Kazache | Oezbeek | Bashkir | Kirgizisch | Sakha (Yakut) | ||
| 1 | *bï̄r | بر (Bir) | per | bīr | bird | bird | bird | bird | bird | Ber | bird | Biir |
| 2 | *ëkï | اَكِ (eki) | ikĕ | Ikkī | iki | iki | iki | Eki | Ikki | ike | Eki | Ikki |
| 3 | *üç | وج (vec) | bankschroef | üč | üç | üç | üç | üsh | uch | Ös | üč | ons |
| 4 | *dȫrt | تُوات (Tüvet) | tĂvatĂ | tȫrt | Dört | Dörd | Dört | tört | tot ' | Dürt | tört | Tüört |
| 5 | *Bë̄ĺ (K) | بيال (Byel) | pilĕk | bḗš | beş | beş | Bäş | buit | besh | biş | beş | bies |
| 6 | *altı | اَلطِ (altï) | Ultă | altï̄ | altı | altı | altig | altı | Olti | altı | altı | alta |
| 7 | *Jëtï | جىَاتِ (čyeti) | śičĕ | Yétī | Yedi | Yeddi | ýedi | jeti | toch | jas | jeti | sette |
| 8 | *Säkïŕ | ڛَكِڔ (sekir) | SakĂr | Sekiz | Sekiz | səkkiz | Sekiz | Segiz | sakkiz | Higeð | Segiz | aаğıs |
| 9 | *Tokuŕ | طُخِڔ (tuxïr) | tăhĂr | Tokūz | Dokuz | doeqquz | Dokuz | Toğız | tegen'qqiz | Tuğıð | toguz | tot |
| 10 | *Aan | وان (van) | vunvers | Aan | Aan | Aan | Aan | Aan | Aan | VN | Aan | uon |
| 20 | *Jëgïrmï | جِيِرم (čiyirim) | Śirĕm | Yegirmī | Yirmi | iyirmi | ýigrimi | Jıyırma | Yigirma | Yegerme | Jıyırma | Süürbe |
| 30 | *OTUŕ | وطر (vutur) | VĂḍĂr | Ottuz | Otuz | Otuz | Otuz | otız | o'ttiz | utıð | Otuz | otut |
| 40 | *Kırk | حرح (xïrïx) | Hĕrĕh | Kïrk | Kırk | qırx | Kyrk | qırıq | QIRQ | qırq | Kırk | - |
| 50 | *ällïg | اَلُّ (Ellü) | allemaal ach | Elblig | Elli | əlli | Elli | Eliw | ellik | illy | Elüü | - |
| 60 | *ältmıĺ | - | utmĂl | altmïš | altmış | altmış | Altmyş | alpıs | Oltmish | altmış | altımış | - |
| 70 | *Jëtmïĺ | - | Śitmĕl | Yetmiš | Yetmiş | Yetmiş | ýetmiş | jetpis | toch | Yetmeş | jetimiş | - |
| 80 | *Säkïŕ ōn | سكر وان (Sekir Van) | SakĂrvun | Seksȫn | Seksen | səksən | Segsen | Seksen | Sakson | Hikhän | Seksen | ağıs uon |
| 90 | *Tokuŕ ōn | طوخر وان (tuxïr -busje) | tăhĂrvun | TOKSōN | Doksan | Doxsan | hondenan | Toqsan | tegen'qson | tuqhan | Tokson | Toğus uon |
| 100 | *Jǖŕ | جُور (ǖǖr) | śĕr | Yǖz | Yüz | Yüz | ýüz | Jüz | Yuz | Yöð | Jüz | Süüs |
| 1000 | *bıŋ | - | pin | miŋ | bak | min | Müň | mıñ | ming | Heren | miñ | muñ |
Referenties
- ^ Janhunen, Juha (2013). "Persoonlijke voornaamwoorden in Core Altaic".In Martine Irma Robbeets;Hubert Cuyckens (Eds.). Gedeelde grammaticalisatie: met speciale focus op de transeurasische talen. p. 223. ISBN 9789027205995.
- ^ a b Dybo, A. V. (2007). Chronologie van Turkse talen en taalcontacten van vroege Turken (PDF) (in het Russisch).Moskou.p.770. gearchiveerd van het origineel (PDF) op 2005-03-11.
- ^ Róna-tas 1998: 71
- ^ Johanson 1998: 97. Geschiedenis van Turks.In: Johanson, Lars;Csató, Éva (eds.).De Turkse talen.Londen: Taylor & Francis.pp. 81-125.
- ^ Róna-tas 1998: 70
- ^ a b Johanson 1998: 90-91.Geschiedenis van Turks.In: Johanson, Lars;Csató, Éva (eds.).De Turkse talen.Londen: Taylor & Francis.pp. 81-125.
- ^ a b Georg, Stefan (2004-12-22). "Review van Starostin, Dybo, Mudrak, Gruntov & Glumov (2003): Etymological Dictionary of the Altaic Talen". Diachronica. 21 (2): 445–450. doen:10.1075/dia.21.2.12geo. ISSN 0176-4225.
- ^ "Turkse etymologie: queryresultaat". starling.rinet.ru. Opgehaald 2021-09-23.
- ^ "Reconstructie: Proto-Turkic/Ben", Wiktionary, 2021-08-20, opgehaald 2021-09-23
- ^ "Proto -Turkische/voornaamwoorden en nummers - Wikibooks, Open boeken voor een open wereld". en.wikibooks.org. Opgehaald 2021-09-23.
- ^ "Turkse etymologie: queryresultaat". starling.rinet.ru. Opgehaald 2021-09-23.
- ^ In Sakha (aka yakut), Kini (Ler) wordt gebruikt voor animate referenten ol (lor) wordt gebruikt voor levenloze referenten.Terwijl deze laatste verwant is met andere hier gegeven derden vormen, daalt de eerste af van proto-turkic *Gëntü, *Këntü '(Hem/haar) zelf' en is dus verwant, bijvoorbeeld met Turks Kendi.
- ^ Dit voornaamwoord is geconstrueerd door een meervoudig achtervoegsel toe te voegen aan *o-l "hij zij het".Een Oghur -taal echter Chuvash gebruikt een volledig ander meervouds achtervoegsel dat ontbreekt klinker harmonie, -Sem.Volgens Róna-Tas (1998), -Sem is een late vervanging van *-lar.
Bronnen
- Antonov, Anton;Jacques, Guillaume (2012). "Turks Kümüš 'zilver' en het debat van het lambdaïsme vs. sigmatisme ". Turkse talen. 15 (2): 151–170.
- Décsy, Gyula (1998). De Turkse protolanguage: een computationele reconstructie.
- Vajda, Edward J. (2000). "Review of Décsy (1998)". Taal. 76 (2): 473–474.
- Clauson, Gerard (1972). Etymologisch woordenboek van het Turkse pre-dertiende eeuw. Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-864112-4.
- Grønbech, Vilhelm (1997). Voorlopige studies in Turkse historische fonologie (Uralic & Altaic).Curzon: Routledge. ISBN 0-7007-0935-5.
- Róna-tas, András (1998)."De reconstructie van proto-turkic en de genetische vraag".In Johanson, Lars;Csató, Éva (eds.). De Turkse talen.Londen: Taylor & Francis.pp. 67–80. ISBN 0-415-08200-5.
Verder lezen
- Dybo, A.V. (2014). "Vroege contacten van Turken en problemen van proto-turkische wederopbouw". In: Tatarica: taal, 2, p.7-17.
- "Wielen en karren van de oude Turken in een taalkundige visie". Karadeniz araştırmaları. Xvii (65): 167–176.
