Oude Turks
| Oude Turks | |
|---|---|
| Oost -oude Turks | |
| Regio | Oost-Azië, Centraal-Azië en delen van Oost-Europa |
| Tijdperk | 8e - 13e eeuw |
Turks
| |
| Dialecten | |
| Oud Turks script, Oude Uyghur alfabet | |
| Taalcodes | |
| ISO 639-3 | Of:OTK- Oude Turksoui-Oude Uyghur |
OTK Oude Turks | |
oui Oude Uyghur | |
| Glottoloog | Oldu1238 |
Oude Turks (ook Oost -oude Turks, Orkhon Turkse taal, Oude Uyghur) is de vroegste geattesteerde vorm van de Turkse talen, gevonden in Göktürk en Uyghur khaganaat Inscripties van ongeveer de achtste tot de 13e eeuw. Het is het oudste geattesteerde lid van de Siberisch Turks tak van het Turks, dat bestaat in het moderne Westerse Yugur -taal. Het is niet de voorouder van de Uyghur -taal; De gelijktijdige voorouder van Uyghur wordt genoemd Midden -Turks, later Chagatai of Turki.
Oude Turkica wordt bevestigd in een aantal scripts, waaronder de Oud Turks script, de Oude Uyghur alfabet (een vorm van de Sogdisch alfabet), de Brahmi -script, en de Manichaans script.
Oude Turkica verwijst vaak niet naar een enkele taal, maar gezamenlijk naar de nauw verwante en wederzijds begrijpelijke stadia van verschillende Gewone Turkse talen gesproken tijdens het late eerste millennium.
Bronnen
De bronnen van oude Turks zijn verdeeld in twee corpora:
- de 8e tot 10e eeuw Orkhon inscripties in Mongolië en de Yenisey bassin (Orkhon Turks, of oude Turks correct).
- 9e tot 13e eeuw Uyghur manuscripten van Gansu en Xinjiang (Oude Uyghur), in verschillende scripts, waaronder Brahmi, de Manichaean, Syrisch en Sogdiaanse alfabetten, religieus behandelen (Boeddhist, Manicheean en Kerk van het oosten), juridisch, literair, folkloristisch en astrologisch materiaal, evenals persoonlijke correspondentie.
Schrijfsystemen
De Oud Turks script (ook verschillend bekend als Göktürk-script, Orkhon Script, Orkhon-Yenisey Script) is de alfabet gebruikt door de Göktürks en andere vroege Turks khanates Gedurende de 8e tot 10e eeuw om de oude Turkse taal op te nemen.[1]
Het script is vernoemd naar de Orkhon Valley in Mongolië waar vroege 8e-eeuwse inscripties werden ontdekt in een expeditie van 1889 door Nikolai yadrintsev.[2]
Dit schrijfsysteem werd later gebruikt binnen de Uyghur khaganaat. Bovendien a Yenisei Variant is bekend van de 9e eeuw Yenisei Kirghiz inscripties, en het heeft waarschijnlijk neven in de Talas Valley van Turkestan en de Oude Hongaars alfabet van de 10e eeuw. Woorden werden meestal van rechts naar links geschreven. Varianten van het script werden gevonden uit Mongolië en Xinjiang in het oosten naar de Balkan in het westen. De bewaarde inscripties waren gedateerd tussen de 8e en 10e eeuw.
Fonologie
| Voorkant | Rug | |||
|---|---|---|---|---|
| UNR. | Rnd. | UNR. | Rnd. | |
| Dichtbij | i | y | ɯ | u |
| Midden | e | ø | o | |
| Open | ɑ | |||
Rondheid van de klinker wordt het woord grondig geassimileerd klinker harmonie. Sommige klinkers werden beschouwd als alleen in de eerste lettergreep, maar ze bleken later in achtervoegsels te zijn.[3] Lengte is onderscheidend voor alle klinkers; Hoewel de meeste van zijn dochtertalen het onderscheid hebben verloren, behouden veel van deze het in het geval van / E / met een hoogtescheid, waarbij het lange foneem zich ontwikkelde tot een meer gesloten klinker dan de korte tegenhanger.
| Labiaal | Tand | Na- alveolair | Velaar | Huig | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nasaal | m | n | ɲ | ŋ | ||||||
| Hou op | p | b | t | d | tʃ | k | g | q | ɢ | |
| Fricative | s | z | ʃ | |||||||
| Tik/flap | ɾ | |||||||||
| Benadering | ɫ | l | j | |||||||
Oude Turkica is zeer beperkend waarin medeklinkerwoorden kunnen beginnen met: woorden kunnen beginnen met /b /, /t /, /tʃ /, /k /, /q /, /s /, /ɫ /en /j /, maar Ze beginnen meestal niet met /p /, /d /, /g /, /ɢ /, /l /, /ɾ /, /n /, /ɲ /, /ŋ /, /m /, /ʃ /, of /z /. De enige uitzonderingen zijn (NE, "Wat, welke") en zijn derivaten, en enkele vroege assimilaties van woord-initiële / b / tot / m / voorafgaand aan een nasaal in een woord als (Heren, "L").
Nominale achtervoegsels
Dit is een gedeeltelijke lijst van nominale achtervoegsels die zijn bevestigd in het oude Turkse en bekende gebruik.
Denominaal
De volgende zijn geclassificeerd door Gerard Clauson als denominale zelfstandig naamwoord achtervoegsels.
| Achtervoegsel | Gebruik | Vertaling |
|---|---|---|
| -ča | anča | ten minste een |
| -ke | sigirke yipke | pezen string/thread |
| -la/-le | ayla tünle körkle | Dus zo) Gisteren, nacht, noord) mooi |
| -suq/-sük | bağïrsuq | lever, ingewanden |
| -ra/-re | içre | Binnen, binnenin |
| -ya/-ye | bérye yırya | hier noorden |
| -čïl/-čil | igčil | ziekelijk |
| -ğïl/-gil | üçgil qïrğïl | driehoekig grijs haar |
| -nti | ékkinti | seconde |
| -dam/-dem | tegridem | goddelijk |
| tïrtï:/-türti | ičtirti | Binnen, binnenin |
| -qı:/-ki | ašnuki üzeki ebdeki | vroegere op of boven in het huis |
| -an/-en/-un | oğlan eren | kinderen mannen, heren |
| -ğu:/-gü | enčgü tuzğu buğrağu | rustig, in vrede Voedsel gegeven aan een reiziger als cadeau houtwerk |
| -a:ğu:/-e:gü: | üčegü ičegü | drie samen In het menselijk lichaam |
| -dan/-dun | otun izden | brandhout volgen |
| -ar/-er | birer azar | elk een een paar |
| -layu:/-leyü | börileyü | Als een wolf |
| -daš/-deš | qarïndaš yerdeš | bloedverwant landgenoot |
| -mïš/-miš | altmïš yetmiš | zestig zeventig |
| -gey | küçgey | gewelddadig |
| -çaq/-çek en -çuq/-çük | ïğïrčaq | spindle-whorl |
| -q/-k (after vowels and -r) -aq/-ek (the normal forms)/-ïq/-ik/-uq/-ük(rare forms) | ortuq | middelste partner |
| -daq/-dek en(?) -duq/-dük | bağırdaq beligdek burunduq | wrap angstaanjagend neusring |
| -ğuq/-gük | çamğuq | bezwaarlijk |
| -maq/-mek | kögüzmek | borstplaat |
| -muq/-a:muq | solamuk | linkshandig (pejoratief?) |
| -naq | baqanaq | "Kikker in de hoef van een paard" (van baqa kikker) |
| -duruq/-dürük | boyunduruq | juk |
Ontwijkend
De volgende zijn geclassificeerd door Gerard Clauson als ontwijkend achtervoegsels.
| Achtervoegsel | Gebruik | Vertaling |
|---|---|---|
| -a/-e/-ı:/-i/-u/-ü | oprı adrı keçe egri köni ötrü | holle, vallei vertakt, gevorkt avond nacht scheef recht, rechtop, wettelijk dan, zo |
| -ğa/-ge | kısğa öge bilge kölige tilge | kort verstandig verstandig schaduw plak |
| -ğma/-gme | tanığma | raadsel |
| -çı/-çi | otaçı: okıçı | genezer priester |
| -ğuçı/-güçi | ayğuçı bitigüçi | raadslid schrijver |
| -dı/-di | üdründi ögdi alkadı sökti | gekozen, gescheiden, gescheiden, verspreid douane geprezen zemelen |
| -tı/-ti | arıtı uzatı tüketi | volledig, schoon langdurig volledig |
| -du | eğdu umdul süktü | gebogen mes Verlangen, hebzucht campagne voeren |
| -ğu:/-gü | bilegü kedgü oğlağü | wetsteen kleding voorzichtig gevoed |
| -ingü | bilingü etingü yeringü salingü | Wees weten wees voorbereid walgelijk Wees gewelddadig |
| -ğa:ç/-geç | kışgaç | tang |
| -ğuç/-güç | bıçgüç | schaar |
| -maç/-meç | tutmaç | "Gered" noedelschotel |
| -ğut/-güt | alpağut bayağut | strijder handelaar |
Literaire werken
- Uyuk-Tarlak inscriptie (datum onbekend) door een onbekende schrijver (in Yenisei Kirgizië)
- Elegest inscriptie (datum onbekend) door een onbekende schrijver (in Yenisei Kirgizië)
- Orkhon inscripties (732 en 735) door Yollıg Khagan (in Orkhon Turkic)
- Bain Tsokto -inscripties (716) door een onbekende schrijver (in Orkhon Turkic)
- Ongin inscriptie (tussen 716 en 735) door een onbekende schrijver (in Orkhon Turkic)
- Kul-chur inscriptie (tussen 723 en 725) Een schrijver genaamd "Ebizter" (in Orkhon Turkic)
- Altyn Tamgan Tarhan Inscriptie (724) door een onbekende schrijver (in Orkhon Turkic)
- Tariat -inscripties (tussen 753 en 760) door een onbekende schrijver (in Old Uyghur)
- Chiti-Tamir inscripties (tussen 753 en 756) door een onbekende schrijver (in Old Uyghur)
- Sükhbaatar inscripties (8e eeuw) door een onbekende schrijver (in Old Uyghur)
- Bombogor inscriptie (8e eeuw) door een onbekende schrijver (in Old Uyghur)
- Boek van waarzeggerij (9e eeuw) door een onbekende schrijver (in Old Uyghur)
Zie ook
Referenties
- ^ Scharlipp, Wolfgang (2000). Een inleiding tot de oude Turkse runische inscripties. Verlag Auf Dem Ruffel, Engelschoff. ISBN978-3-933847-00-3.
- ^ Sinor, Denis (2002). "Oude Turks". Geschiedenis van beschavingen van Centraal -Azië. Vol. 4. Parijs: UNESCO. pp. 331–333.
- ^ Erdal, Marcel (2004). Een grammatica van het oude Turks. Boston: Brill. p. 88. ISBN 1-4294-0826-X. Oclc 73959547.
Verder lezen
- Noten Zu den Alttürkischen Inschriften der Mongolei und Sibiriens (1898)
- Ö.D. Baatar, Oud Turks script, Ulan-Baator (2008), ISBN0-415-08200-5
- M. Erdal, Oude Turkse woordvorming: een functionele benadering van het lexicon, Turcologica, Harassowitz (1991), ISBN3-447-03084-4.
- M. Erdal, Oude Turks, In: The Turkic Languages, eds. L. Johanson & E.A. Csato, Routledge, London (1998), ISBN978-99929-944-0-5
- M. Erdal, Een grammatica van het oude Turks, Handbook of Oriental Studies, Sectie 8 Uralic & Central Asia, Brill, Leiden (2004), ISBN90-04-10294-9.
- Marcel Erdal (1 januari 2004). Een grammatica van het oude Turks. GRIET. ISBN 90-04-10294-9.
- L. Johanson, Een geschiedenis van Turks, In: The Turkic Languages, eds. L. Johanson & E.A. Csato, Routledge, London (1998), ISBN0-415-08200-5
- Talat Tekin, Een grammatica van Orkhon Turks, Uralic en Altaic Series Vol. 69, Indiana University Publications, Mouton and Co. (1968). (opnieuw bekijken: Gerard Clauson, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, 1969); Routledge Curzon (1997), ISBN0-7007-0869-3.
Externe links
- Oude Turkse inscripties (met vertalingen in het Engels), leeslessen en tutorials lezen
- Turkse inscripties van Orkhon Valley (met vertalingen in Turks)
- Vatec, pre-islamitisch oud Turks elektronisch corpus op uni-frankfurt.de.
- Een grammatica van het oude Turks door Marcel Erdal
- Oude Turks (8e eeuw) Funeraire inscriptie (W. Schulze)
- Kuli Chor Inscription complete tekst
- Tonyukuk Inscription complete tekst
- Kul Tigin Inscription complete tekst
- Bilge Qaghan Inscription Complete tekst
- Eletmiš yabgu (Ongin) Inscription volledige tekst
- Bayanchur Khan Inscription Complete tekst
- Ongin -inscripties door Gerard Clauson
- Tijdlijn van Turkse talen (Turks)
